Spoorwegen in Nederland
Op 8 augustus 1837 werd de particuliere Hollandse IJzeren Spoorweg-Maatschappij opgericht en deze opende op 20 september 1839 de allereerste spoorlijn van Nederland en wel van Amsterdam naar Haarlem. Op 18 december 1843 werd het door de Nederlandse staat gefinancierde eerste spoortraject Amsterdam-Utrecht (van de totale lijn Amsterdam-Arnhem) in gebruik genomen. De lijn werd op 3 juli 1845 aan de opgerichte N.V. Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij overgedragen. In 1860 kwam er een derde grote speler bij en wel de Nederlandsche Centraal Spoorweg-Maatschappij, die de lijn Utrecht-Zwolle-Kampen ging exloiteren. De staat probeerde met de oprichting van de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen op 26 september 1863 ook een belang te krijgen in de exploitatie van het spoorwegnet.
Postwagon P2054 op het station van Groningen. (Foto J.A. Bonthuis - NVBS - fotonummer 529.569)
Langzamerhand namen de Staatsspoorwegen de exploitatie over van de andere (particuliere) exploitanten. De samenwerking met de Hollandse IJzeren Spoorweg-Maatschappij leidde in 1917 tot een samenwerkingsovereenkomst en uiteindelijk een fusie. Na bijna 100 jaar ging de exploitatie van de Staatsspoorwegen in 1938 over naar de Nederlandse Spoorwegen (NS).
De ontwikkeling van het spoorverkeer gedurende de laatste 150 jaar gezien op postzegels.
1939 - Honderd jaar Nederlandse Spoorwegen
Links zien we de eerste nederlandse locomotief "De Arend" en rechts een moderne elektrische trein in 1939.
1964 - Honderdvijfentwintig jaar Nederlandse Spoorwegen
Links moderne stationsbeveiliging met een sein en rechts een elektrisch treinstel type 1964
1989 - Hondervijftig jaar Nederlandse spoorwegen
Zegels met stylistische weergave van respectievelijk: het spoor, het materieel en de reizigers
2005 - Treinen
Blokje zegels met achtereenvolgens de treinen "De blauwe engel", "Loc 3737", "Intercity Express" en de "Koploper"
2014 - Honderdvijfenzeventig jaar nederlandse Spoorwegen
Velletje zegels met afbeeldingen van (v.l.n.r. en v.b.n.b.) Treinstel NS20 - de Kameel, Station Arnhem, Station Haarlem, NS 386 - Hondekop, Spoorbrug 'De Hef", Tienertoer, Intercitymaterieel, CS Rotterdam, Logo's NS en als laatste de Zegel uit 1939 met er naast de Sprinter.
Postvervoer per spoor
Voor het goed functioneren van de posterijen is het noodzakelijk dat er een goed vervoersnetwerk is. In de periode voor 1839 was de post vooral aangewezen op beurtschippers, voetboden en ruiters. Verder is het belangrijk een goedkoop, snel en regelmatig netwerk te hebben.
Vanaf 1839-1925 ontwikkelde het spoorwegnet zich gestaag en gecombineerd met de beurtschippers was er een adequaat netwerk ontstaan waarlangs de post snel kon worden vervoerd en bezorgd. Voor de ontwikkeling van het pakketpost was het spoor helemaal een uitkomst.
Interieur van een postwagen met de sorteervakken op het kop-eind van de wagon. De man op de foto die voor de post verantwoordelijk is, is de treinconducteur en niet een PTT-beambte. (Foto J.A. Bonthuis 21-6-1943 - NVBS - fotonummer 509.079)
De kaart toont het spoorplan van rond 1921.
In het hiernavolgende beperken we ons tot de provincie Groningen en wel hoofdzakelijk het oostelijk deel van de provincie.
Spoorlijn Groningen-Nieuweschans
Op 1 mei 1868 werd de spoorlijn tussen Groningen en Winschoten in gebruik genomen. De post kon nu sneller worden vervoerd per spoor en daar werd ook driftig gebruik van gemaakt.
Station van Scheemda in 1925
Het laatste traject van Winschoten naar Nieuweschans kwam op 1 november 1868 klaar. De aansluiting op het Duitse spoorwegnet liet echter op zich wachten tot 26 november 1876.
Spoorlijn Zuidbroek-Ter Apel
Deze verbinding kwam in gedeelten gereed. Zuidbroek-Veendam-Stadskanaal in 1910, Stadskanaal-Ter Apel (rijksgrens) in 1924. Het deel Ter Apel naar de Rijksgrens werd reeds in 1926 al weer gesloten, omdat de aansluiting in Duitsland er niet kwam.
Station Veendam
De lijn werd op 17 mei 1953 voor reizigersvervoer gesloten en bleef bestaan voor goederenvervoer, maar sinds 1 mei 2011 rijdt weer een personentrein van Veendam via Zuidbroek naar Groningen. Het gedeelte Stadskanaal - Veendam wordt momenteel als toeristische lijn geëxploiteerd.
Spoorlijn Zuidbroek-Delfzijl
Het vervoer op deze lijn bleef bescheiden en na bijna 25 jaar, in 1934, werd het personenvervoer tussen Zuidbroek en Weiwerd opgeheven. De rest van de lijn tot Delfzijl bleef in dienst voor de treinen van het Woldjerspoor uit Groningen. Op 5 mei 1941, bij de opheffing van het Woldjerspoor, werd het reizigersvervoer op dit laatste deel stopgezet. Op 27 juli 1942 werd de lijn opgebroken.
Spoorlijn Groningen-Weiwerd (Delfzijl) over Slochteren - Woldjerspoor
In 1929 werd het zogenaamde Woldjerspoor geopend. Door de crisis van de 1e wereldoorlog en de schaarste daarna was deze lijn, ter ontsluiting van de Woldstreek steeds uitgesteld.
Langs deze lijn lagen de onder meer de volgende stations, die ook binnen het gebied van mijn stempelverzameling vallen: Kolham, Slochteren, Schildwolde-Hellum en Siddeburen.
Station Slochteren in het jaar van gebruiksname 1929
De Woldjerlijn was echter maar relatief kort in gebruik. In de jaren dertig van de vorige eeuw nam het gebruik van vrachtautovervoer, bus- en taxidiensten gestaag toe ten nadele van het spoorvervoer. In 1941 was de lijn zodanig onrendabel dat het werd opgeheven.
Tramlijnen
Paardentram op de tramlijn Winschoten-Bellingwolde bij Winschoterhoogebrug.
Vanaf 1882 kwamen er ook diverse paardentramverbindingen en later ook stoomtramwegen tot stand in nagenoeg geheel Oost-Groningen. Deze tramlijnen hadden alle aan aansluiting op een station van het spoorwegnet. Hierdoor ontstond er een prima postnetwerk in Oost-Groningen met een groot aantal treinstempels.
Paardentram op de tramlijn Zuidbroe-Veendam-Stadskanaal voordat er een treinverbinding bestond tussen die plaatsen.
