Bond van Orde door Hervorming 

In het laatste kwart van de negentiende eeuw ontstonden er in de provincie Groningen toenemende spanningen tussen land- en industriearbeiders enerzijds en hun werkgevers anderzijds. Oorzaak hiervan was de toenemende mechanisering in de landbouw en industrie. De landbouwcrisis van 1878 versterkte nog het verwijderingsproces tussen werknemers en werkgevers in deze sector. Mede door de Sociaal Democratische Bond ontstond er in het najaar van 1892 een revolutionaire stemming in vooral Oost Groningen. Na enige aarzeling werd er door de overheid met harde hand ingegrepen bij de onlusten.

De gezeten burgerij voelde zich in deze periode ook bedreigd. Her en der ontstonden er particuliere initiatieven om het lot van de maatschappelijke onderklasse te verbeteren en zodoende de socialisten de wind uit de zeilen te nemen. 

De Finsterwolder notaris Mr. A.H. Koning richtte in 1893 de Partij van Orde op, later genoemd de Bond van Orde door Hervorming. De Bond was voornamelijk actief in de stad en provincie. Er waren 14 afdelingen met in totaal enige duizenden leden. Het doel van de Bond was het nastreven van hervormingen uitsluitend via de bewandeling van wettige wegen. In de praktijk kwam dit neer op het opzetten van werkgelegenheidsprojecten, verschaffen van leningen en giften in geld en voedsel en goederen aan behoeftigen. Dit alles gebeurde in samenwerking met de plaatselijke bureaus voor de Openbare Armenzorg.  De armenzorg in Finsterwolde werd in 1993 door de kerkelijke gemeente Finsterwolde overgedragen aan de publieke gemeente Finsterwolde.

De tot nu toe bestaande werkverschaffingen door de gemeenten, het zogenaamde keienkloppen, was de Bond een gruwel. Het was geen werk van productieve aard. Er moest een oplossing worden gezocht in zinvolle arbeid: minder gemechaniseerd werk waardoor meer arbeiders hun werk behielden, winterwerk op de boerderij zoals greppelgraven, kleidelven, inpoldering en bouwrijp maken van de slikken.    

 

De Bond richtte in 1893 een  ziekenfonds op voor werklieden. Ook werd in deze periode een ontwerparbeidscontract opgesteld voor boeren en landarbeiders waarin was voorzien van een winstdeling. Er werd tuingrond verpacht aan de werklieden. Verder hechtte de bond in Finsterwolde grote waarde aan het verspreiden van goede lectuur onder de arbeiders ter bevordering van hun inzicht in de maatschappelijke problemen van die tijd.

Vanaf 1894 blijken de activiteiten van de Bond sterk terug te lopen . De angst voor de socialisten/anarchisten was rond de eeuwwisseling grotendeels geweken met als gevolg dat de meeste afdelingen werden opgeheven door gebrek aan leden.

Door onvoldoende harmonie tussen boer en landarbeider, waarbij door egoïsme beide partijen niet aan elkaar toegaven, kwamen er enkele decennia later toch nog grote spanningen tussen de boeren en de zelfbewuster geworden arbeiders.

De Winschoter Courant besteedde in 1893 in meerdere artikelen aandacht aan de sociale onlusten en de oprichting van de bond:

12-7-1893 Finsterwolde: Orderlijke Hervorming, afdeling Finsterwolde vergadert in logement Crone

2-8-1893 Finsterwolde: Aankondiging meeting met Domela en Cornelissen.

23-8-1893 Finsterwolde: de SDB-meeting van aanstaande zondag vindt plaats in de open lucht. Het verzoek om een optocht te mogen houden is afgewezen door de burgemeester.

30-8-1893 Finsterwolde: De socialistische meeting van zondag 27 augustus was niet druk. Er waren maar 800 bezoekers op het stuk weiland, waar vaandels stonden van socialistische verenigingen uit Finsterwolde (3), Beerta (2), Winschoten (2), Midwolda (1), Oude Pekela (1), Muntendam (1) en Termunterzijl (1). Onder meer sprak Spiekman uit Sappemeer over kolossale kapitalen en grote weelde. Na afloop gingen bezoekers naar hotel Hommes om daar de avond gezellig door te brengen. Het volk buiten sarde 's avonds de marechaussees, die twee keer een charge met de blanke sabel hielden. Niemand raakte gewond, wel kregen wat mensen een proces-verbaal.

4-10-1893 Finsterwolde: Commissie Bond van Orde over de werkverschaffing. Er gaat een intekenlijst rond bij de gegoede niet-landbouwers.

8-10-1893 Finsterwolde: vierjarige verpachting van tuingronden aan het Vledderdiep door notaris AH Koning.

15-11-1893 Aanstaande zaterdag vergadering Bond van Orde door Hervorming te Finsterwolde. Er komen twee rapporten ter tafel, over de werkverschaffing en het ziekenfonds, bovendien bestaat er een plan voor arbeid in de zomer met een aandeel in de winst voor arbeiders, en komt HJ Tiemersma van Groningen spreken over Levensbeelden.

19-11-1893 Finsterwolde: Notaris AH Koning viert het feit dat hij 25 jaar notaris is.

22-11-1893 Finsterwolde: Vergadering Bond van Orde door Hervorming. Er zijn veel nieuwe leden. Ook blijkt er al een ziekenfonds opgericht te zijn met een bestuur. Het rapport over de werkverschaffing zegt dat het voor een groot deel in de macht van de werkgevers ligt om de werkloosheid te beperken door werk als kleidelven, egalisering van grond en het beter schoonhouden van greppels en sloten. De club overweegt ook een proef met de verbouw van vlas, wat 's winters te verwerken is. Het plan over arbeid in de zomer met een winstaandeel voor de arbeiders van 10 - 15 % (het gaat om lapjes met een arbeidsintensief product) krijgt "aller goedkeuring". Verder bleek het verhaal van Tiemersma over iemand met geld en iemand zonder geld zeer onderhoudend.

13-12-1893 Finsterwolde: Vergadering ziekenfonds. Het heeft meteen 40 leden en vele gegoeden zegden bijdragen toe.

15-12-1893 Finsterwolde: Het bestuur van de Reiderwolderpolder laat de Dollarddijk verzwaren. Er zijn 42 arbeiders uit de gemeente Finsterwolde aan het werk.

17-12-1893 Finsterwolde: het contract tussen boeren en arbeiders over zomerarbeid met een aandeel in de winst gaat over de verbouw van suikerbieten.

 

(Bronnen: Groninger Archieven, artikel van Tjarko van Dijk: Een strovuur en een eendagsvlieg, Harry Perton - krantenartikelen.)